در این مطلب یک راهنمای سریع برای درمان اسهال کودکان و بزرگسالان و درمان خانگی اسهال اطفال و بزرگسالان را توضیح میدهیم. دانستن اینکه اسهال شدید سبب عارضه کم آبی مخصوصا در کودکان یا سالمندان میشود؛ مهم است. اگر علائم شدید و طولانی مدت اسهال (بیش از ۲۴ ساعت در کودکان یا ۴۸ ساعت در بزرگسالان همراه تب، خون در مدفوع) دارید، سریعا به پزشک مراجعه کنید.
برای درمان سریع اسهال چه بخوریم؟
بطور کلی توصیه میشود در دوره اسهال از غذاهای کم‌فیبر (مثل برنج ساده، نان تست، پوره سیب‌زمینی، سیب پخته، گلابی پخته، به پخته) یا گیاهانی مثل موز، نارگیل، دانه به، دانه بارهنگ، خاکشیر بمنظور درمان استفاده کنید. اسهال شدید، عفونی با دفع خون، درمان خانگی نداشته و نیاز به مراقبت سریع پزشکی دارد.
برنج ساده (بدون ادویه و کم روغن) یا با ماست
مزایا:
منبع کربوهیدرات ساده و راحت هضم.
نشاسته برنج به سفت‌تر شدن مدفوع کمک میکند.
فیبر نامحلول کمی دارد و باعث تحریک روده نمیشود.
دوز مصرف:
کودکان: چند قاشق غذاخوری برنج کاملاً پخته‌شده و نرم‌شده، 2 تا 3 بار در روز، به شرط تحمل.
بزرگسالان: ½ تا 1 لیوان برنج ساده در هر وعده، 2 تا 3 بار در روز.
طرز تهیه برنج ساده با ماست
مواد لازم :
برنج سفید: ½ لیوان
آب: 3 لیوان
نمک: در حد خیلی کم یا بدون نمک
ماست ساده و کم‌چرب: 3–4 قاشق غذاخوری
کودکان ۳ تا ۶ سال:
هر وعده 5–6 قاشق غذاخوری، 2–3 بار در روز.
بهتر است در کنار ORS یا مایعات فراوان داده شود.
در صورت بروز نفخ یا تشدید اسهال پس از خوردن ماست، مصرف ماست را قطع و فقط برنج ساده داده و به پزشک مراجعه کنید.
بزرگسالان
هر وعده ½ تا 1 لیوان از ترکیب برنج ساده و ماست، 2–3 بار در روز.
در بزرگسالان هم در صورت تشدید علائم پس از مصرف ماست، ادامه مصرف توصیه نمیشود و باید به پزشک مراجعه کرد.
روش تهیه برنج با ماست برای رفع اسهال:
- برنج را خوب بشویید تا نشاسته اضافه‌اش گرفته شود.
- برنج را با ۳ لیوان آب در قابلمه بریزید و روی حرارت متوسط بگذارید تا جوش بیاید.
- بعد از جوشیدن، حرارت را کم و اجازه بدید برنج کاملاً نرم و کمی لعاب دار گردد (حدود ۳۰ دقیقه).
- در صورت نیاز، کمی آب اضافه کنید تا خیلی سفت نشده و قوامی شبیه سوپ برنج داشته باشد.
- بعد از پخت، اجازه دهید برنج کمی خنک گردد.
- ۳–۴ قاشق غذاخوری ماست ساده رو به برنج خنک شده اضافه کنید و به آرامی مخلوط کنید.
- برای کودک خردسالان، میتوانید برنج را کاملاً له یا پوره کنید تا راحت‌تر خورده شود.
- غذا بصورت ولرم یا در دمای اتاق سرو شود (نه خیلی داغ، نه خیلی سرد).
- از ماست ساده، کم‌چرب و بدون خامه (ترجیحا پروبیوتیک) استفاده کنید.
ترکیب برنج با ماست در بین مردم محبوبیت و رواج زیادی دارد. برنج ساده با ماست در بسیاری از موارد اسهال خفیف می‌تواند خوب و حتی مفید باشد، اما چند نکته مهم دارد:
مزایای ترکیب برنج و ماست:
- ماست (مخصوصا ماست پروبیوتیک) حاوی باکتریهای مفید است که به بازسازی فلور طبیعی روده کمک مینماید.
- برنج، نشاسته‌ای و نرم است و با ماست ترکیب خوبی برای قوام دادن به مدفوع ایجاد میکند.
- این ترکیب یک غذای کامل‌تر از نظر انرژی و پروتئین برای دوره نقاهت اسهال محسوب میشود.
اما مراقب باشید:
- اگر اسهال به دلیل حساسیت به لاکتوز (قند شیر) یا مشکل در هضم لبنیات باشد، ماست می‌تواند اسهال را تشدید کند.
- در اسهال شدید یا همراه با تهوع، تحمل لبنیات حتی در برخی افراد بدون مشکل زمینه‌ای پایین می آید.
- بهتر است از ماست ساده بدون خامه و کم‌چرب استفاده شود تا از تحریک بیشتر دستگاه گوارش جلوگیری شود.
- اگر فرد (کودک یا بزرگسال) به لاکتوز حساسیت یا عدم تحمل ندارد و اسهال خفیف است، ترکیب برنج سفید با مقدار کمی ماست ساده پروبیوتیک گزینه خوبی برای بهبود است. اما در اسهال شدید یا در کودکان کم سن، قبل از مصرف ماست بهتر است با پزشک مشورت شود.
نان تست سفید خشک (برشته و بدون سبوس)
مزایا:
کم‌فیبر کم حجم با هضم آسان (رطوبت کمی دارد و بهتر تحمل میشود)
باعث تحریک کمتر حرکات روده میشود.
به دلیل برشته‌شدن، نشاسته آن کمی تغییر شکل داده و به قوام مدفوع کمک میکند.
به کاهش تحریک روده کمک میکند.
تامین انرژی سبک در دوران اسهال.
دوز مصرف:
کودکان: ½ تا 1 برش نان تست سبک در هر وعده.
بزرگسالان: 1–2 برش نان تست در هر وعده، همراه غذاهای ساده مثل برنج یا سوپ رقیق.
سیب‌زمینی آب‌پز ساده (بدون روغن و ادویه)
مزایا:
منبع خوب کربوهیدرات و پتاسیم که به جبران الکترولیت‌ها کمک میکند.
نرم و آسان هضم است.
باعث قوام بهتر مدفوع میشود.
دوز مصرف:
کودکان: 2–4 قاشق غذاخوری سیب‌زمینی پخته و له‌شده، در 2–3 وعده کوچک در روز.
بزرگسالان: ½ تا 1 عدد سیب‌زمینی متوسط آب‌پز در هر وعده، 2–3 بار در روز.
گیاهان مفید درمان اسهال کودکان
اسهال شدید کودکان باید تحت نظر پزشک انجام شود و در وهله اول معمولا بر محلول‌های خوراکی جبران‌کننده کم‌آبی یا (ORS) تمرکز میگردد. در صورتیکه اسهال خفیف یا غیرعفونی است میتوانید از گیاهان زیر بهره ببرید:
خاکشیر (خاکشی Descurainia sophia)
یک نوشیدنی سنتی ایرانی که فقط برای اطفال بالای سه سال در مقدار کم برای رفع اسهال توصیه میشود.
مرزه (Satureja hortensis)
برای اطفال 4 سال به بالا تحت نظر پزشک مفید است. مرزه به‌دلیل ترکیبات آنتی‌سپتیک و ضدباکتری قوی خود، به مهار رشد برخی باکتری‌ها و میکروب‌های عامل اسهال کمک میکند. همچنین به‌دلیل اثر قابض (بخاطر تانن‌ها)، باعث کاهش حرکات روده و سفت‌شدن مدفوع میشود.
بابونه (Matricaria chamomilla)
- اثرات ضداسپاسم خفیف و آرام‌بخش بر روده دارد.
- چای رقیق (نصف قاشق چایخوری گل خشک در هر فنجان آب جوش، بمدت ۲ تا ۳ دقیقه دم شود) و با جرعه‌های کوچک به طفل داده شود.
هویج
- روشی سنتی و اثبات‌شده است: پختن هویج رنده شده بصورت سوپ رقیق به تأمین مجدد مواد مغذی و مایعات کمک میکند.
زغال‌اخته (Vaccinium myrtillus)
- زغال‌اخته خشک حاوی تانن و پکتین است که به کاهش دفعات اجابت مزاج کمک میکند.
از دادن تنتورهای گیاهی غلیظ یا اسانس‌های ضد اسهال (مثلا مرزه) به اطفال بدون مشورت با پزشک خودداری کنید.
اولویت اصلی درمانی اسهال در کودکان:
- تغذیه با شیر مادر (برای نوزادان)
- جایگزینی مایعات از دست رفته بدن از طریق ORS (Oral Rehydration Solution: محلول خوراکی جبران کم آبی)
- مراجعه به پزشک در صورت تداوم اسهال یا بروز علائم بی‌حالی.
چرا محلول او.آر.اس هنگام اسهال مهم است؟
در اسهال شدید، بدن مقدار زیادی آب و الکترولیت (نمک) از دست میدهد و خطر کم آبی یا Dehydration
(دهیدراتاسیون) بویژه در کودکان و سالمندان جدی است. محلول او آر اس حاوی آب، نمک و قند (معمولاً سدیم کلرید، پتاسیم کلرید و گلوکز) بمنظور درمان کم‌آبی ناشی از اسهال تولید شده است. این محلول به بازجذب آب و املاح در روده کمک مینماید.
طرز تهیه محلول او آر اس (ORS) خانگی هنگام اسهال
- 1 لیتر آب سالم (جوشیده و سردشده)
- 6 قاشق چایخوری شکر
- ½ قاشق چایخوری نمک
- همه را خوب مخلوط کنید.
- در طول روز کم‌کم بنوشید.
گیاهان مفید درمان اسهال بزرگسالان
بزرگسالان در صورت ابتلا به اسهال گزینه‌های درمانی بیشتری در اختیار دارند، اما همچنان باید ابتدا به تأمین آب و الکترولیت‌های از دست رفته بدن توجه کنند.
خاکشیر (Flixweed)
از گیاهان پرکاربرد در طب سنتی ایران برای مشکلات گوارشی مثل یبوست (آب زیاد) و اسهال (آب کم) کاربرد دارد.
- قابض ملایم: خاکشیر به دلیل داشتن ترکیبات موسیلاژ و تانن، خاصیت قابض (جمع‌کننده) دارد که به کاهش دفع در اسهال کمک میکند.
- آبرسان روده: دانه‌های خاکشیر به دلیل موسیلاژ، آب جذب می‌کنند و باعث تنظیم قوام مدفوع می‌شوند.
- خواص ضدالتهابی: به کاهش تحریک مخاط روده کمک و از التهاب روده در اسهال غیرعفونی می‌کاهد.
مرزه (Savory)
در طب سنتی از دمنوش یا جوشانده مرزه برای درمان اسهال‌های ناشی از عفونت خفیف یا حساسیت غذایی استفاده میشود. خواص کاهش نفخ، کاهش دل درد و رفع سوءهاضمه دارد.
بابونه (Chamomile)
- گرفتگی‌های روده‌ای و التهاب خفیف را تسکین میدهد.
زغال‌اخته تازه یا زغال‌اخته خشک (Vaccinium myrtillus)
- به دلیل داشتن تانن‌های قابض در اسهال حاد استفاده میشود.
- آنتی‌اکسیدان‌های طبیعی آن (آنتوسیانین‌ها) از مخاط روده پشتیبانی میکند.
- معمولاً زغال‌اخته خشک یا جوشانده توصیه میشود چون در فرایند خشک‌شدن، غلظت تانن‌ها و پکتین افزایش پیدا کرده و اثر ضداسهال قوی‌تری دارد. زغال‌اخته تازه به دلیل داشتن آب و فیبر بیشتر، ممکن است در افراد حساس (مثلا کودکان) باعث تحریک روده و تشدید اسهال شود، هرچند در اکثر افراد مشکلی ایجاد نمی‌کند.
بارهنگ (Plantago)
در طب سنتی بارهنگ پهن برگ (Plantago major) یا بارهنگ باریک برگ (Plantago lanceolata)بخش برگ‌ها و به‌ویژه دانه‌ها استفاده دارویی ضد اسهال دارد.
- دانه‌های بارهنگ سرشار از موسیلاژ (فیبر محلول ژل‌مانند) هستند که آب اضافی روده را جذب کرده و باعث حجم‌دهی به مدفوع میشود.
- برگ‌های بارهنگ حاوی تانن با خاصیت قابض بوده که ترشحات روده‌ای و التهاب را کاهش می‌دهند.
- بارهنگ همچنین خواص ضد التهاب و ضد باکتری خفیفی دارد که برای تسکین مخاط تحریک‌شده روده استفاده میشود.
پوسته اسفرزه (Psyllium Husk – Plantago ovata)
- اسفرزه در واقع یک ملین حجم‌دهنده برای درمان یبوست میباشد (وقتی با آب کافی مصرف شود، حجم مدفوع را زیاد و حرکت روده را تسهیل میکند؛ به همین دلیل درمان معروف یبوست است) اما در شرایطی به حجم‌دهی مدفوع کمک کرده و اسهال را کند مینماید؛ (مثل اسهال خفیف یا اسهال ناشی از سندرم روده تحریک‌پذیر). فیبر محلول اسفرزه، آب اضافی مدفوع را جذب و قوام آنرا سفت‌تر میکند؛ بنابراین دفعات اجابت مزاج را کاهش خواهد داد. (مصرف اسفرزه در اطفال، سالمندان، اسهال شدید یا اسهال ناشی از عفونت ممنوع است).
زنجبیل (Zingiber officinale)
- تهوع همراه با اسهال را کاهش میدهد.
هنگام اسهال بزرگسالان چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد:
- تب بالا، وجود خون در مدفوع یا علائم کم‌آبی (سرگیجه، خشکی شدید دهان، کاهش دفع ادرار).
- ادامه اسهال بیش از ۲ روز بدون بهبود.
- اسهال عفونی
قویترین داروی گیاهی برای اسهال
طرز تهیه دمنوش خانگی و سوپ درمان سریع اسهال کودکان
خاکشیر برای اسهال کودک
- ½ تا 1 قاشق چایخوری خاکشیر تمیز و ضدعفونی‌شده (میتوانید آنرا با آب جوشیده خنک شده شسته و صاف کنید) + ½ لیوان آب جوشیده و ولرم.
- با قاشق چایخوری به ملایمت به طفل بالای دو سال بخورانید (1 تا 2 روزانه).
دمنوش مرزه
- حداکثر نصف قاشق چایخوری (۰.۵ گرم) در ۱۵۰ میلی‌لیتر آب، ۵ دقیقه دم کرده، روزانه ۱-۲ بار نصف فنجان کوچک.
- برای کودکان زیر ۴ سال توصیه نمیشود.
چای بابونه برای اسهال کودک
- طرز تهیه: نصف قاشق چایخوری گل خشک بابونه در یک فنجان (۲۴۰ میلی‌لیتر) آب جوش.
- دم کردن : ۲ تا ۳ دقیقه (دم طولانی‌تر ممکن است طعم تلخ ایجاد کند).
- دوز مصرف : چای خنک‌شده را جرعه جرعه یا قاشق قاشق (سایز کوچک) به کودک بدهید؛ حداکثر ½ فنجان در روز برای کودکان بالای ۱ سال.
- توجه: در نوزادان زیر ۶ ماه استفاده نشود (به دلیل خطر بوتولیسم از آلودگی احتمالی گیاه).
سوپ هویج برای اسهال کودک
- طرز تهیه : ۵۰۰ گرم هویج پوست‌کنده را در ۱ لیتر آب بجوشانید تا کاملاً نرم شود؛ سپس له کنید، آب جوشیده اضافه کنید تا حجم به ۱ لیتر برسد و کمی نمک بیفزایید.
- دوز مصرف: در طول روز تدریجا به کودک بدهید (قاشق چایخوری).
سوپ زغال اخته برای اسهال کودک
- طرز تهیه : ۱ قاشق غذاخوری زغال‌اخته خشک را در ۱ فنجان آب ۱۰ دقیقه بجوشانید و سپس صاف کنید.
- دوز مصرف: مایع خنک‌شده را در جرعه‌های کوچک تا حداکثر ½ فنجان در روز به کودک بدهید.
جدول خوراکی‌های ضد اسهال کودکان
| گیاه / ماده | نحوه تهیه و مصرف | دوز پیشنهادی کودکان |
|---|---|---|
| خاکشیر | نصف تا یک قاشق چایخوری خاکشیر تمیز + نصف لیوان آب ولرم | جرعه‌ای در طول روز، ۱–۲ بار (برای کودکان بالای ۲ سال) |
| مرزه | نصف قاشق چایخوری مرزه خشک + ۱ فنجان آب جوش؛ ۳–۵ دقیقه دم | در صورت تأیید پزشک: ۱–۲ قاشق غذاخوری از دم‌کرده رقیق‌شده |
| بابونه | نصف قاشق چایخوری بابونه خشک + ۱ فنجان آب جوش؛ ۲–۳ دقیقه دم | تا نصف فنجان در روز به‌صورت جرعه‌ای برای کودکان بالای ۱ سال |
| سوپ هویج | ۵۰۰ گرم هویج + ۱ لیتر آب؛ پخت و له کردن | جرعه‌ای در طول روز |
| زغال‌اخته خشک | یک قاشق غذاخوری زغال‌اخته خشک + ۱ فنجان آب؛ جوشاندن ۱۰ دقیقه | تا نصف فنجان در روز به‌صورت جرعه‌ای |
پودر ضد اسهال پلانتاژل
ساشه گرانول حاوی دانه و برگ گیاه بارهنگ، برگ نعنا فلفلی - مناسب اسهال بزرگسالان و کودکان بالای 3 سال
طرز تهیه دمنوش خانگی و سوپ ضد اسهال برای بزرگسالان
خاکشیر برای اسهال بزرگسالان
فقط برای کودکان بالای 3 سال توصیه میشود.
½ تا 1 قاشق چایخوری خاکشیر تمیز و ضدعفونی‌شده (میتوانید آن را با آب جوشیده و خنک شسته و صاف کنید) + ½ لیوان آب جوشیده و ولرم.
نوشیدن آرام تدریجی 1–2 بار در روز.
در صورت تشدید اسهال یا بروز حساسیت، مصرف را قطع کرده و به پزشک مراجعه کنید.
دمنوش یا پودر مرزه
- ۱ قاشق چایخوری (حدود ۱ گرم) از برگ خشک مرزه در ۱۵۰-۲۰۰ میلی‌لیتر آب جوش، ۵ – ۱۰ دقیقه دم کرده، روزانه ۲-۳ بار هر بار ۱ فنجان.
- پودر برگ خشک مرزه (مخلوط در غذا مثلا برنج ساده یا بعنوان ادویه درمانی): نصف تا یک قاشق چایخوری پودر مرزه (۱ گرم) در سوپ یا غذا، حداکثر ۲ بار در روز.
از داروخانه میتوان قطره خوراکی یا کپسول مرزه را نیز تهیه کنید.
چای بابونه برای اسهال بزرگسالان
- طرز تهیه : ۱ تا ۲ قاشق چایخوری گل خشک در یک فنجان آب جوش.
- دم کردن : ۵ تا ۱۰ دقیقه.
- دوز مصرف : ۲ تا ۴ فنجان در روز.
از داروخانه میتوانید کپسول یا عصاره (قطره خوراکی) بابونه را نیز تهیه کنید.
زغال اخته خشک برای بزرگسالان
- طرز تهیه : ۱ تا ۲ قاشق غذاخوری زغال‌اخته خشک را در ۱ فنجان آب ۱۰ دقیقه بجوشانید.
- دوز مصرف : تا ۲ فنجان در روز از مایع صاف‌شده بنوشید.
دم‌کرده برگ بارهنگ :
- ۱ تا ۲ قاشق چایخوری برگ خشک‌شده بارهنگ را در ۱ فنجان آب جوش ۱۰ دقیقه دم کنید.
- صاف کنید و روزانه ۲ تا ۳ بار بنوشید.
دم کرده دانه‌های بارهنگ (اثر حجم‌دهنده):
- ۱ قاشق چایخوری دانه خردشده بارهنگ را در ۱ فنجان آب مخلوط کنید؛ چند دقیقه اجازه دهید متورم شود، سپس بنوشید.
- این کار را ۱ تا ۲ بار در روز تکرار کنید.
- نکته مهم: همیشه با مقدار کافی آب مصرف شود تا از انسداد روده جلوگیری شود.
نکته: بارهنگ برای اسهال غیرعفونی مناسب بوده و داروی اسهال ناشی از عفونت باکتریایی یا انگلی نیست. مصرف بارهنگ در دوران بارداری، شیردهی یا برای کودکان فقط با مشورت پزشک مجاز است (در کودکان زیر ۲ سال، خوراندن فیبرهای حجم‌دهنده مثل دانه بارهنگ می‌تواند باعث انسداد روده شود، چون توان بلع و گوارش آنها کامل نیست. برگ‌های بارهنگ هم اگر بدرستی فرآوری و استریل نشود، به دلیل آلودگی میکروبی برای طفل خطرناک است).
شربت پوسته اسفرزه بزرگسالان
- طرز تهیه : ۱ قاشق چایخوری پودر اسفرزه (مثلا ۵ تا ۱۰ گرم) را در حداقل ۲۰۰ میلی‌لیتر (۱ فنجان) آب مخلوط کرده، بلافاصله بنوشید.
- دوز مصرف : ۱ تا ۲ بار در روز تا بهبود اسهال
چای زنجبیل برای بزرگسالان
- طرز تهیه : یک دوم قاشق چایخوری زنجبیل تازه رنده‌شده در یک فنجان آب جوش ۵ دقیقه دم کنید.
- دوز مصرف : ۱ تا ۳ فنجان در روز در صورت وجود تهوع همراه با اسهال.
جدول درمان خانگی اسهال بزرگسالان
| گیاه / ماده | نحوه تهیه و مصرف | دوز پیشنهادی بزرگسالان |
|---|---|---|
| خاکشیر | یک تا دو قاشق غذاخوری خاکشیر تمیز + ۱ لیوان آب ولرم | یک تا دو بار در روز |
| مرزه | یک قاشق چایخوری مرزه خشک + ۱ فنجان آب جوش؛ دم ۵–۱۰ دقیقه | یک تا دو فنجان در روز |
| بابونه | یک تا دو قاشق چایخوری بابونه خشک + ۱ فنجان آب جوش؛ دم ۵–۱۰ دقیقه | دو تا چهار فنجان در روز |
| دانه بارهنگ | یک قاشق چایخوری دانه خردشده + ۱ فنجان آب؛ استراحت چند دقیقه | یک تا دو بار در روز با آب کافی |
| سوپ هویج | ۵۰۰ گرم هویج + ۱ لیتر آب؛ پخت و له کردن | چند وعده کوچک در طول روز |
| زغال‌اخته خشک | یک تا دو قاشق غذاخوری زغال‌اخته خشک + ۱ فنجان آب؛ جوشاندن ۱۰ دقیقه | تا دو فنجان در روز |
| پوسته اسفرزه | یک قاشق چایخوری اسفرزه + ۱ لیوان آب؛ هم زدن و مصرف سریع | یک تا دو بار در روز با آب فراوان |
| چای زنجبیل | نصف قاشق چایخوری خلال زنجبیل تازه + ۱ فنجان آب جوش؛ ۵ دقیقه دم بدهید | یک تا سه فنجان در روز |
الویت درمان اسهال کودکان مراجعه به پزشک است مگر شدت اسهال کم باشد. بهتر است طفل با محلول او.آر.اس (ORS) بخوبی آبرسانی شود و همزمان از موز، کمپوت خانگی، پوره سیب زمینی، سوپ هویج در جرعه‌های کوچک استفاده کرد؛ ولی باید از دادن خوراک گیاهی غلیظ یا حاوی اسانس به خردسالان اجتناب کنید. در درمان اسهال بزرگسالان نیز تمرکز اصلی باید بر جبران آب و املاح باشد و میتوان در کنار آن از موز، نارگیل، کمپوت سیب یا به کم شکر، خاکشیر، دانه بارهنگ برای حجم دادن به مدفوع، کاهش دفعات دفع و چای زنجبیل (داشتن تهوع) کمک گرفت. در هر دو گروه سنی، اگر اسهال طولانی، تب‌دار، خون در مدفوع دیده شد یا وقتی علائم کم‌آبی ظهور کرد؛ مراجعه فوری به پزشک ضروری است، چون درمان خانگی نقش موثر نخواهد داشت و جایگزین درمان پزشکی نیست.
جدول خوراکی‌های مفید و مضر اسهال
| وضعیت | گیاه/ماده غذایی | توضیح مختصر |
|---|---|---|
| ✅ مفید | موز | سرشار از پتاسیم برای جبران الکترولیت‌های از دست‌رفته و پکتین برای سفت کردن مدفوع |
| ✅ مفید | سیب پخته (کمپوت کم قند) یا بصورت سس سیب | حاوی پکتین فراوان است که به جذب آب در روده و کاهش دفعات اسهال کمک میکند. |
| ✅ مفید | گلابی پخته یا کمپوت کم قند | مانند سیب حاوی پکتین است؛ بهتر است به‌صورت پخته مصرف شود تا هضم راحت‌تر شود. |
| ✅ مفید | کمپوت به کم قند | میوه به پخته خواص قابض دارد و در طب سنتی برای کاهش اسهال توصیه میشود. |
| ✅ مفید | به‌دانه (ژل حاصل از خیساندن دانه‌های به) | در برخی منابع طب سنتی ایرانی، لعاب به‌دانه به‌عنوان ضد اسهال ملایم استفاده میشود. |
| ✅ مفید | بلوبری (خشک یا پوره‌شده) | در طب سنتی اروپایی از بلوبری خشک برای درمان اسهال استفاده میشود چون دارای تانن‌های قابض است. |
| ✅ مفید | گرانول دانه بارهنگ | ضد التهاب، ضد اسپاسم، جاذب سموم بعلت موسیلاژی بودن |
| ✅ مفید | برگ نعنا فلفلی | اثر ضد میکروبی، قابض و ضد التهاب روی باکتریهای روده |
| ✅ مفید | چای بابونه | ضدالتهاب، کاهش تحریک روده و بهبود قوام مدفوع. |
| ✅ مفید | دارچین | قابض ملایم، ضدباکتری و کمک به کاهش حرکات روده. |
| ✅ مفید | برنج سفید (کته ماست) | تأمین نشاسته و کمک به سفت‌شدن مدفوع. |
| ✅ مفید | دمنوش زنجبیل | ضدتهوع و ضدالتهاب، کمک به آرامش معده. |
| ✅ مفید | مرزه | ضد عفونی کننده و ضد اسهال در طب سنتی. |
| ✅ مفید | بلوط | به علت تانن، در اسهال مزمن مفید است. |
| ❌ مضر | زردآلو تازه یا کمپوت | زردآلو (چه خام و چه کمپوت) در طب سنتی و منابع پزشکی بیشتر بعنوان ملین طبیعی یبوست شناخته میشود. |
| ❌ مضر | قیسی (زردآلو خشک) | زردآلو خشک (قیسی) حاوی سوربیتول و فیبر نامحلول است که حرکات روده را تحریک و اسهال را بدتر مینماید. |
| ❌ مضر | چای سیاه | در برخی افراد باعث تحریک روده و تشدید اسهال میشود. |
| ❌ مضر | چای سبز رقیق یا مصرف زیاد | در بعضی افراد اسهال را بدتر میکند. |
| ❌ مضر | آلو و آلو خشک | خاصیت ملینی داشته و اسهال را تشدید میکند. |
| ❌ مضر | کیوی | فیبر بالا و خاصیت ملینی دارد. |
| ❌ مضر | قهوه | تحریک حرکات روده به دلیل کافئین. |
| ❌ مضر | تخم شربتی | تشدید حرکات روده و انسداد |
| ❌ مضر | اسفرزه | در کودکان یا سالمندان خطر انسداد روده |
| ❌ مضر | غذاهای پرچرب و سرخ‌کردنی | باعث تشدید حرکات روده و اسهال می‌شوند. |
کمپوت باید کم قند باشد؛ بنابراین کمپوت را خودتان در خانه با شکر کم بپزید. کمپوت‌های آماده کارخانه‌ای معمولاً پر از شکر هستند و شاید اسهال را بدتر کنند و مناسب کودک یا سالمندان نیز نمی‌باشند.
طرز تهیه کمپوت خانگی سیب یا به مخصوص اسهال کودک
مواد لازم:
- سیب یا به: ۱ عدد متوسط (ترجیحاً سیب زرد یا به رسیده)
- آب: ۱ لیوان (حدود ۲۰۰ میلی‌لیتر)
- در صورت نیاز: یک تکه کوچک چوب دارچین
- فاقد شکر: بهتر است اضافه نشود یا حداکثر ۱ قاشق چایخوری (برای کودکان بالای یکسال)
طرز تهیه:
- سیب یا به را پوست بگیر و دانه‌هایش را خارج شود.
- در قطعات کوچک (مکعبی) خرد شود.
- در یک قابلمه کوچک، میوه خردشده را با ۱ لیوان آب و در صورت تمایل چوب دارچین بریزید.
- با حرارت ملایم حدود ۲۰-۳۰ دقیقه جوشانده تا میوه کاملاً نرم و پخته شود.
- چوب دارچین را خارج کنید.
- اگر تمایل دارید، کمپوت بافتی نرم‌تر داشته باشد با گوشت‌کوب دستی یا میکسر، میوه‌ها را له کرده تا به شکل پوره یا سس درآید.
- اجازه بدهید کمی خنک شود.
- در صورت نیاز کمی (حداکثر ۱ قاشق چایخوری) شکر به آن اضافه کن، ولی در کودکان زیر ۱ سال اصلاً شکر اضافه نشود.
نحوه مصرف:
- از آب و میوه کمپوت هر دو میتوان به کودک خوراند.
- برای کودک ۶ ماه به بالا: ۲-۳ قاشق غذاخوری در هر وعده، روزی ۲-۳ بار.
- در کودکان بزرگ‌تر میتوان مقدار را بتدریج بیشتر کرد.
- کمپوت را همان روز مصرف یا حداکثر تا ۲۴ ساعت در یخچال نگهداری گردد.
- اگر کودک علائم کم‌آبی یا اسهال شدید دارد، اولویت با جبران مایعات و محلول ORS است.
- اگر اسهال بیش از ۲ روز طول کشید یا کودک دچار ضعف، بی‌حالی یا کاهش هوشیاری شد، سریعاً به پزشک مراجعه کن.
طرز تهیه محلول او آر اس خانگی
داشتن دستور تهیه (ORS) خانگی برای مواقع اسهال خیلی مهم است چون به جلوگیری از کم‌آبی کمک و هنگام در دسترس نبودن او آر اس داروخانه ای، مشکل نخواهید داشت. این دستور ساده و استاندارد برای کودکان دو ساله و بزرگسالان مناسب میباشد:
مواد لازم برای ۱ لیتر آب:
- آب جوشیده و سردشده: ۱ لیتر کامل
- شکر: ۶ قاشق چایخوری سر صاف (حدود ۲۵ گرم)
- نمک: ۱ قاشق چایخوری سر صاف (حدود ۳ گرم)
طرز تهیه:
- آب را بجوشانید و اجازه بدهید خنک شود تا از نظر بهداشتی ایمن باشد.
- شکر و نمک را دقیقاً با مقادیر گفته‌شده در آب حل کنید.
- بخوبی هم بزنید تا کاملاً شفاف و یکنواخت شود.
نحوه مصرف:
- برای کودکان ۲ تا ۱۰ سال: بعد از هر بار دفع اسهال، ۱۰۰ تا ۲۰۰ میلی‌لیتر
- برای نوجوانان و بزرگسالان: تا هر مقدار که بدن نیاز دارد، جرعه‌جرعه مصرف شود.
20 دیدگاه دربارهٔ «درمان سریع اسهال»
قویترین داروی گیاهی برای اسهال چی هست؟
گرانول پلانتاژل دینه حاوی برگ و دانه بارهنگ، برگ نعنا فلفلی بوده که اثر قوی ضد اسهال دارد.
برای درمان اسهال میوه به را بصورت خام بخوریم بهتر نیست؟
خیر، میوه به را پخته (مثلاً کمپوت یا آب‌پز) مصرف کنید، نه خام. میوه به در حالت خام بافتی بسیار سفت دارد که خوردن آن هم سخت است و هم ممکن است هضمش مشکل‌ساز شود. اما وقتی به را بپزی یا کمپوت ملایم کم قند کنید، هم هضمش آسان‌تر میشود و هم ترکیبات قابضش (مثل تانن‌ها) به کاهش اسهال کمک می‌کنند. روش ساده مصرف برای اسهال:
به را پوست بگیر و خرد کن.
در کمی آب (که سطح به‌ها را بگیرد) با حرارت ملایم بپز.
برای طعم کمی دارچین به آن اضافه ، اما از شکر یا شیرین‌کننده زیاد پرهیز شود.
وقتی نرم شد، میل شود یا از آب کمپوت بعنوان مایع ملایم ضد اسهال استفاده گردد.
نحوه مصرف برگ نعنا فلفلی برای درمان اسهال را بگویید
نعنا فلفلی (Peppermint) به کاهش علائم اسهال به دلیل سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS) یا اسپاسم گوارشی کمک میکند. دلیلش آنست که نعنا فلفلی حاوی ترکیباتی مانند منتول است که اثر ضد میکروبی و شل‌کنندگی بر عضلات صاف دستگاه گوارش دارد و به تسکین دل‌پیچه و گرفتگی روده کمک مینماید.
روش مصرف نعنا فلفلی برای اسهال:
دمنوش برگ نعنا فلفلی: ۱-۲ قاشق چایخوری برگ خشک‌شده یا چند برگ تازه در یک فنجان آب داغ بمدت ۵-۱۰ دقیقه دم شود. روزانه ۲-۳ بار میل کنید.
کپسول یا روغن نعنا: در برخی موارد از کپسول‌های انتریک کوتد (پوشش‌دار مقاوم به اسید معده) استفاده میشود، اما بهتر است برای دوز دقیق با پزشک مشورت کنید.
هشدارها:
اگر اسهال شدید بعلت عفونت (ویروسی یا باکتریایی) باشد، نعنا فلفلی عامل بیماری را درمان نکرده و فقط کمک درمان کاهش علائم است.
افراد با ریفلاکس معده یا سوزش سر دل ممکن است با مصرف نعنا دچار تشدید علائم شوند.
مصرف بیش از حد روغن نعنا باعث تهوع یا مشکلات کبدی میی گردد.
در جدول بالا از بلوط بعنوان درمان اسهال نام بردید لطفا بیشتر توضیح بدهید
بلوط (منظور میوه درخت بلوط یا همان میوه یا گَلان بلوط) از قدیم در طب سنتی برای درمان اسهال مزمن توصیه شده است. دلیل اصلی این خاصیت، وجود مقدار زیادی تانن در بلوط است. تانن‌ها ترکیبات قابض (Astringent) هستند که با جمع کردن بافت‌های روده و کاهش ترشحات مخاطی، به قطع یا کاهش اسهال کمک می‌کنند.
خواص بلوط برای اسهال:
قابض قوی – به‌ویژه در اسهال مزمن یا اسهال ناشی از ضعف عملکرد روده.
ضد التهاب – به کاهش التهاب مخاط روده کمک میکند.
کمک به بهبود زخم‌های گوارشی – در بعضی منابع به استفاده از دمنوش یا پودر بلوط در زخم معده و روده اشاره شده است.
روش مصرف رایج در طب سنتی:
دم‌کرده یا جوشانده بلوط: پودر شده یا خردشده بلوط را (۱ قاشق غذاخوری) در ۲ لیوان آب بجوشانید تا نصف شود، صاف کرده و روزی ۲–۳ بار میل کنید.
آرد بلوط: پودر خشک بلوط (آرد بلوط) را به صورت حل‌شده در آب ولرم یا در سوپ ساده مصرف می‌کنند.
احتیاط:
مصرف زیاد بلوط باعث یبوست شدید، تهوع یا تحریک معده میگردد.
دارچین چطور برای درمان اسهال استفاده میشه؟
درمان اسهال کم شدت بزرگسالان – دارچین (Cinnamon) خواص ضدباکتری، ضدالتهاب و قابض (تانن‌دار) درمان کمکی برای اسهال خفیف بکار می‌رود. این گیاه سبب کاهش حرکات روده و بهبود قوام مدفوع میشود. حتی گاهی بمنظور اسهال عفونی خفیف یا ناشی از تحریک گوارشی کاربرد دارد.
نحوه مصرف پیشنهادی (در بزرگسالان):
۱/۲ تا ۱ قاشق چایخوری پودر دارچین را در یک فنجان آب جوش دم کنید و روزی ۱-۲ بار میل کنید.
میتوانید کمی عسل به آن اضافه کنید، البته اگر دیابت ندارید.
هشدارها:
دارچین در مقادیر زیاد می‌تواند باعث تحریک معده و کبد شود.
برای کودکان، زنان باردار یا شیرده، یا افرادی با بیماری‌های خاص (مثل مشکلات کبدی) مناسب نیست مگر با تایید پزشک.
خواص آب نارگیل برای اسهال چیست؟
آب نارگیل با داشتن ترکیب طبیعی املاح و قندها، یک نوشیدنی بسیار خوب برای جبران کم‌آبی ناشی از اسهال خفیف تا متوسط محسوب میشود. این نوشیدنی حاوی پتاسیم، سدیم و مقداری منیزیم است که به بازگرداندن الکترولیت‌های از دست‌رفته بدن در اثر اسهال کمک میکند.
فواید آب نارگیل در اسهال:
به تأمین آب و املاح بدن کمک میکند.
جذب آن آسان است و معمولاً باعث تحریک معده یا روده نمیشود.
نسبت به برخی نوشیدنی‌های صنعتی یا نوشابه‌ها، قند و افزودنی‌های کمتری دارد.
نکات احتیاطی:
در اسهال شدید یا زمانیکه علائم کم‌آبی جدی (مثل خشکی دهان شدید، بی‌حالی، کاهش هوشیاری، ادرار بسیار کم) وجود دارد، فقط به آب نارگیل اکتفا نکنید و حتماً به پزشک یا مرکز درمانی مراجعه کنید.
مصرف بیش از حد آب نارگیل در برخی افراد باعث نفخ یا اسهال مزمن میشود، چون سرشار از قندهای طبیعی است.
درباره درمان اسهال با زردچوبه بگید
مصرف زردچوبه (کورکوما) توصیه نمیشود برای اسهال.
چون زردچوبه برای خواص ضدالتهابی و ضدباکتریایی‌اش مشهور است؛ خیلی‌ها فکر می‌کنند در هر بیماری گوارشی مفید میباشد که اشتباه است. زردچوبه به دلیل خاصیت ضدالتهابی در اسهال مزمن ناشی از بیماری‌های التهابی روده ممکن است در کنار درمان اصلی مفید باشد (با صلاحدید پزشک متخصص)، اما برای اسهال حاد (مثل اسهال ناشی از عفونت یا مسمومیت) ممنوع و حتی شاید باعث تحریک گوارش و تشدید علائم گردد.
درود بر شما دچار اسهال هستم عسل خوب هست بعنوان درمان؟
با سلام.
خیر چندان مفید نیست.
عسل در طب سنتی و بسیاری از منابع ماده تسکین‌دهنده و ضدالتهاب شناخته شده و اثرات ضدباکتریایی و ضدویروسی نیز دارد. اما درباره درمان اسهال، قضیه متفاوت است:
– خواص ضد میکروبی و ضد التهابی: عسل به کاهش التهاب روده کمک و برخی باکتریهای مضر را مهار کرده که شاید در اسهال عفونی هم نقش داشته باشند.
– تأمین انرژی و آب: در اسهال، بدن آب و انرژی زیادی از دست میدهد. عسل منبع سریع انرژی است و به حفظ سطح قند خون کمک میکند.
– اثرات ملایم روی دستگاه گوارش: عسل معمولا ملایم است و باعث تسکین التهاب معده و روده شود.
اما :
– در اسهال حاد عفونی (مثلا اسهال ناشی از باکتری یا ویروس)، عسل به تنهایی درمان قطعی نیست و باید حتما درمان پزشکی و جبران مایعات انجام شود.
– در اطفال کم سن نباید عسل مصرف شود چون خطر بوتولیسم وجود دارد.
– اگر اسهال شدید، طولانی یا همراه با تب، خون در مدفوع، یا علائم کم‌آبی دارید، باید حتما به پزشک مراجعه شود.
نتیجه:
عسل فقط مکمل ملایم و آرامش‌بخش گوارشی در اسهال خفیف و غیرعفونی است و به هیچ وجه درمان اصلی اسهال نخواهد بود. پس رعایت رژیم غذایی مناسب، جبران آب، املاح، نمک، قند بدن و درمان‌های دارویی پزشکی ضروری هستند.
آیا تخم شربتی را میتونم برای درمان اسهال مصرف کنم؟
سلام.
تخم شربتی همان خاکشیر هست یا فرق دارد؟
نخیر
تخم شربتی و خاکشیر دو گیاه کاملاً متفاوت هستند و اگرچه هر دو دانه‌های ریز و لعاب‌دار دارند، اما از نظر گیاه‌شناسی و خواص دارویی فرق زیادی دارند:
تخم شربتی
نام علمی: Ocimum basilicum (نوعی ریحان، به‌ویژه ریحان سیاه یا basil seed)
دانه‌های ریز، سیاه‌رنگ و گرد که در تماس با آب به‌سرعت لعاب‌دار می‌شوند.
معمولاً برای رفع عطش، کنترل قند خون و گاهی کاهش یبوست استفاده میشود.
در طب سنتی برای کاهش حرارت بدن در تابستان و خنک‌کنندگی کاربرد دارد.
خاکشیر
نام علمی: Descurainia sophia
دانه‌های ریز، قهوه‌ای مایل به قرمز و کشیده‌تر از تخم شربتی.
در طب سنتی هم برای درمان یبوست (با مصرف زیاد آب) و هم در مقادیر کم برای اسهال خفیف (به دلیل خاصیت قابض ملایم) استفاده میشود.
خاصیت ضدالتهاب خفیف برای مخاط گوارش دارد.
تخم شربتی بیشتر برای خنکی و رفع تشنگی.
خاکشیر برای مشکلات گوارشی (یبوست یا اسهال خفیف) و آرامش معده.
چون تخم شربتی در ذهن عموم جامعه «ملین» شناخته میشود؛ باعث سردرگمی کاربرد در اسهال یا یبوست شده است. تخم شربتی به دلیل لعاب فراوانش می‌تواند با پوشاندن مخاط روده تا حدودی اثر آرام‌کننده داشته باشد. اما این خاصیت بیشتر برای یبوست مفید است و در اغلب منابع معتبر طب سنتی و نوین مصرف تخم شربتی در اسهال توصیه نمیشود چون:
در بعضی افراد حرکات روده را تحریک میکند که در اسهال خطرناک است.
خطر انسداد گوارشی (کودکان و سالمندان) در صورت مصرف بدون آب کافی وجود دارد.
پس تخم شربتی به دلیل اثرات متفاوت در افراد مختلف، شاید باعث تشدید اسهال شود. بنابراین مصرف تخم شربتی برای درمان اسهال ممنوع است. اگر به مصرف آن اصرار دارید حتماً با پزشک مشورت کنید.