نخل اره ای
میوه‌های درختچه «سرینو ریپنز» وقتی به رنگ ارغوانی تیره تا سیاه می‌رسند، ارزش دارویی پیدا می‌کنند. چون سطح قند و ترکیبات چرب در این مرحله به بیشترین حد می‌رسد.
عصاره دارویی نخل اره‌ای میزان فشار روی لوله‌هایی که ادرار را در مردان حمل میکند؛ کاهش میدهد. نخل اره‌ای همچنین از تبدیل تستوسترون به شکل قوی‌تر آن یعنی دی‌هیدروتستوسترون (DHT) جلوگیری کرده و بنابراین کاهش سطح DHT به پیشگیری از ریزش مو آندروژنیک کمک می‌نماید.
Serenoa repens
خانواده : نخل‌سانان (Arecaceae)
رده : تک‌لپه‌ای‌ها (Liliopsida : Monocots)
راسته : نخل‌سانان (Arecales)
مورفولوژی گیاه نخل اره‌ای
نامهای دیگر گیاه نخل اره‌ای (Common Names)
سرینو ریپنز، ساوپالمتو
نام عمومی انگلیسی: Saw Palmetto
- نامهای علمی مشابه: Sabal serrulata
American Dwarf Palm Tree, Baies du Chou Palmiste, Baies du Palmier Scie, Cabbage Palm, Chou Palmiste, Ju-Zhong, Palma Enana Americana, Palmier de Floride, Palmier Nain, Palmier Nain Américain, Palmier Scie, Sabal, Sabal Fructus, Sabal serrulata, Saw Palmetto Berry, Serenoa repens, Serenoa serrulata
شرایط رشد نخل اره‌ای (Place and Growing Conditions)
شرایط اقلیمی:
- بومی جنوب شرقی ایالات متحده، به‌ویژه فلوریدا – مناطق گرم و جنوبی ایران (مثل هرمزگان، بوشهر، سیستان و بلوچستان و جنوب خوزستان).
- رشد در اقلیم گرم، نیمه‌گرمسیری تا گرمسیری.
- نیازمند خاک شنی و زهکش‌دار، مقاوم به خشکی و شوری.
- نور: آفتاب کامل تا نیم‌سایه.
روش کاشت:
تکثیر: عمدتاً از طریق بذر (جوانه‌زنی بسیار کند، گاهی چند ماه طول می‌کشد).
بذرها باید خراش‌دهی و خیسانده شوند.
کاشت در خاک شنی با زهکش خوب.
فاصله کاشت: حدود ۲ تا ۳ متر بین هر بوته.
برداشت دستی:
بخش دارویی، میوه‌های رسیده هستند.
برداشت در زمان رسیدگی کامل (رنگ ارغوانی تیره تا سیاه) – معمولاً از اوت تا اکتبر ( اواسط مرداد تا اواسط آبان ).
در باغات کوچک یا کاشت آزمایشی در مناطق جنوبی ایران (مثلاً هرمزگان یا بوشهر)، برداشت معمولاً سنتی انجام میشود.
کارگران میوه‌های رسیده را خوشه‌ای یا دانه‌دانه جمع‌آوری می‌کنند.
به دلیل وجود خارهای تیز روی دمبرگ‌ها، برداشت دستی دشوار و وقت‌گیر است.
مزیت: انتخاب دقیق میوه‌های کاملاً رسیده.
عیب: سرعت پایین و هزینه بالای کارگر. باید سریع خشک شوند تا از تخمیر جلوگیری شود.
برداشت مکانیزه:
اگر کاشت نخل اره‌ای در مزارع وسیع و صنعتی ایران توسعه یابد، می‌توان از دستگاه‌های لرزاننده و تورهای جمع‌آوری استفاده کرد.
این روش سرعت برداشت را بالا برده و هزینه نیروی انسانی را کاهش میدهد.
عیب: احتمال برداشت میوه‌های نارس یا آسیب به بوته‌ها وجود دارد.
نکات مهم پس از برداشت
به دلیل گرمای زیاد در استان‌های جنوبی ایران، میوه‌ها خیلی سریع دچار تخمیر و فساد میشوند.
برای جلوگیری از این مشکل، باید میوه‌ها بلافاصله پس از برداشت در خشک‌کن‌های صنعتی یا در محیطی با جریان هوای خنک خشک شوند.
بهترین دمای خشک‌کردن: ۳۵ تا ۴۵ درجه سانتی‌گراد.
زمان برداشت: از اواسط مرداد تا اواسط آبان، بسته به شرایط اقلیمی هر استان.
ریخت‌شناسی نخل اره‌ای (Botanical Morphology)
- درختچه‌ای کوچک، رشد آهسته، به ارتفاع ۱٫۵ تا ۳ متر.
- برگ‌ها: بزرگ، بادبزنی، همیشه‌سبز، با دمبرگ‌های خاردار شبیه دندانه‌های اره (نام گیاه از این ویژگی گرفته شده).
- گل‌ها: کوچک، سفید مایل به زرد، خوشبو، به صورت خوشه‌ای.
- میوه‌ها: شفت (دروپه Drupe) بیضی‌شکل به رنگ ارغوانی تیره تا سیاه (۲–۳ سانتی‌متر) که بخش دارویی مهم است.
- ارتفاع: معمولاً بین ۱۰ تا ۵۰ سانتی‌متر.
بذرها: کوچک و تیره‌رنگ در کپسول‌های دانه‌دار.
«دروپه» (به انگلیسی: Drupe) یا همان شَفت نوعی میوه است که در آن سه بخش مشخص وجود دارد:
پوست بیرونی (اگزوكارپ) → نازک و معمولاً نرم (مثل پوست هلو).
گوشت میانی (مزوكارپ) → گوشتی یا فیبری (مثل قسمت خوراکی هلو یا آلو).
هسته سخت (اندوكارپ) → بخش سخت و سنگی که دانه داخل آن قرار دارد (مثل هسته‌ی هلو یا خرما).
خواص درمانی نخل اره‌ای
مواد موثره پالمتو (Active Ingredients)
اسیدهای چرب: لوریک، کاپریک، کاپریلیک، اولئیک، لینولئیک
فیتواسترول‌ها: بتا-سیتوسترول، کامپسترول، استیگماسترول
مقدار اندک فلاونوئیدها و تانن‌ها
پلی‌ساکاریدها (جزء فرعی)
روش استخراج ترکیبات فعال (How to Extract Active Ingredients)
میوه‌های خشک با حلال‌های آلی (اتانول، هگزان) یا دی‌اکسیدکربن فوق بحرانی استخراج میشوند.
محصول نهایی یک عصاره چرب-استرولی است که در فرآورده‌های دارویی استاندارد میشود.
به شکل کپسول، قرص، قطره یا سافت‌ژل مصرف میگردد.
خواص درمانی نخل اره ای (Medicinal and Medical Applications)
مهار آنزیم ۵-آلفا ردوکتاز → کاهش تبدیل تستوسترون به دی‌هیدروتستوسترون (DHT): داروی جلوگیری از ریزش موی آندروژنیک در خانم‌ها و آقایان
مصرف برای درمان بزرگی خوش‌خیم پروستات (BPH) و مشکلات ادراری آقایان.
طریقه مصرف نخل اره ای (How to Use and Pharmaceutical Format)
داروهای شرکتی حاوی عصاره میوه نخل اره‌ای از داروخانه‌ها در فرمت قرص و کپسول قابل خرید است (ترجیح برای بهترین اثر درمانی). اما در عطاری‌ها، فرم و روش مصرف بصورت زیر است:
1- میوه خشک یا پودر میوه
میوه رسیده را خشک و آسیاب می‌کردند.
دوز مصرفی: حدود ۱ تا ۲ گرم پودر، دو بار در روز (گاهی به صورت دم‌کرده در آب گرم).
2- دم‌کرده یا جوشانده ملایم
۲ تا ۳ گرم میوه خشک در یک لیوان آب جوش، به مدت ۱۰ دقیقه دم می‌کردند.
معمولاً ۲ بار در روز مصرف می‌شده است.
3- عصاره الکلی یا هیدروالکلی (Tincture)
در طب گیاهی غربی بسیار رایج است.
دوز سنتی: ۲ تا ۴ میلی‌لیتر تنتور (۱:۵ در ۴۵٪ الکل)، سه بار در روز.
4- روغن یا عصاره چرب میوه (روش رایج‌تر مدرن)
با فشار سرد یا استخراج با حلال تهیه میشود.
دوز سنتی-دارویی: معادل ۳۲۰ میلی‌گرم عصاره استاندارد شده روزانه (معمولاً در دو نوبت 160 میلی‌گرمی).
این روش بیشتر در داروسازی گیاهی مدرن استفاده میشود و بر پایه تجربه‌ی سنتی بهبود یافته است.
بومیان سرخپوست آمریکا، از میوه Saw palmetto (نخل اره‌ای) برای افزایش میل جنسی، تقویت نیروی بدنی و درمان التهاب مجاری ادراری استفاده می‌کردند. مایاها این عصاره را می‌نوشیده و سمینول‌ها (سرخ‌پوستان قوم کریک منطقه کالیفرنیا) از این گیاه بعنوان ضدعفونی‌کننده و خلط آور بهره می‌گرفتند.
برای باز/بستن هر شاخه روی آن کلیک (یا روی دکمهٔ کوچک) کنید.
نمودار درختی ساده از جایگاه علمی گیاه نخل اره‌ای (Serenoa repens)
عوارض جانبی نخل اره‌ای
عصاره میوه نخل اره‌ای از طریق خوراکی یا رکتومی مصرف شود: نخل اره‌ای معمولا بی‌خطر است. عوارض جانبی احتمالی خفیف هستند و شامل سرگیجه، سردرد، حالت تهوع و اسهال میباشند.
اختلالات گوارشی خفیف (تهوع، اسهال یا یبوست)
سردرد و سرگیجه
واکنش‌های آلرژیک (به ندرت)
احتمال افزایش ریسک خونریزی احتیاط در مصرف همزمان با داروهای ضدانعقاد (وارفارین، آسپیرین)
ممنوع هنگام حاملگی و شیردهی
- ممنوع هنگام جراحی: نخل اره‌ای سرعت لخته شدن خون را کاهش میدهد که میتواند باعث خونریزی اضافی در طول و بعد از جراحی گردد. بنابراین حداقل ۲ هفته قبل از جراحی برنامه‌ریزی شده، مصرف نخل اره‌ای را متوقف کنید.
- داروهایی که سرعت لخته شدن خون را کاهش می‌دهند (داروهای ضد انعقاد / ضد پلاکت) با نخل اره‌ای تداخل دارند.
نخل اره‌ای سرعت لخته شدن خون را کاهش دهد. مصرف نخل اره‌ای همراه با داروهایی که سرعت لخته شدن خون را نیز کاهش می‌دهند، خطر کبودی و خونریزی را افزایش میدهد. - قرص‌های ضد بارداری برخی از قرص‌های ضد بارداری حاوی استروژن هستند. نخل اره‌ای ممکن است اثرات استروژن را در بدن کاهش دهد. مصرف نخل اره‌ای همراه با قرص‌های ضد بارداری ممکن است اثرات آنها را کاهش دهد. اگر قرص‌های ضد بارداری را همراه با نخل اره‌ای مصرف می‌کنید، از یک روش پیشگیری از بارداری اضافی مانند کاندوم استفاده کنید.
- استروژن‌ها با نخل اره‌ای تداخل دارند. نخل اره‌ای سطح استروژن را در بدن کاهش میدهد. مصرف نخل اره‌ای همراه با قرص‌های استروژن ممکن است اثرات آنها را کاهش دهد.
نخل اره‌ای توسط بزرگسالان در دوزهای ۳۲۰ تا ۹۶۰ میلی‌گرم از طریق خوراکی روزانه تا ۳ سال استفاده شده است. همچنین در لوسیون نیز استفاده میگردد. برای اطلاع از اینکه چه نوع محصول و دوز ممکن است برای شرایط خاص شما بهترین باشد، باید با پزشک متخصص صحبت کنید.
بر اساس منابع علمی و تجربیات طب سنتی، نخل اره‌ای (Saw Palmetto / Serenoa repens) بیشتر برای مردان با مشکلات پروستات و اختلال ادراری استفاده میشود، ولی در زنان هم بعضی کاربردهای محدود دارد (مثل هیرسوتیسم یا ریزش مو).
| سن مصرف | جنسیت | دوز معمولی | کاربرد / هدف درمانی | توضیحات |
|---|---|---|---|---|
| 18+ | مردان | 320 میلی‌گرم عصاره استاندارد شده روزانه (2 وعده) | بزرگی خوش‌خیم پروستات (BPH)، مشکلات ادراری ناشی از پروستات | عصاره چرب یا خشک‌شده میوه معمولاً استفاده میشود. دوز سنتی دم‌کرده کمتر است. |
| 18+ | مردان | 1–2 گرم پودر میوه خشک در روز | کاهش تکرر ادرار، تسکین علائم پروستات | مصرف دم‌کرده میوه نیز مرسوم است، 2 بار در روز. |
| 18+ | زنان | 160–320 میلی‌گرم عصاره استاندارد شده روزانه | کاهش رشد موهای زائد (هیرسوتیسم)، تسکین ریزش مو | مصرف طولانی‌مدت و با نظر پزشک توصیه میشود. |
| نوجوان و جوان | هر دو | ممنوع | – | مطالعات کافی برای ایمنی در کودکان و نوجوانان وجود ندارد. |
| زنان باردار و شیرده | – | ممنوع | – | بعلت اثرات هورمونی نباید مصرف شود. |
نکات مهم:
1- دوزها استاندارد برای عصاره خشک‌شده یا عصاره روغنی هستند.
2- دم‌کرده سنتی معمولاً کمی ضعیف‌تر است، اما در طب سنتی به صورت روزانه 1–2 گرم استفاده میشود.
3- عوارض جانبی رایج: تهوع، دل‌درد، سردرد، اسهال گاه‌به‌گاه.
4- تداخل با داروهای ضد انعقاد خون یا هورمونی ممکن است وجود داشته باشد.
معرفی نخل اره‌ای Serenoa repens (Saw palmetto)
درختی که تا ارتفاع ۱۰ فوت رشد میکند و برگهای خاردار آن به شکل بادبزن چیده شده‌اند. میوه رسیده آن برای تهیه دارو استفاده میشود.
عصاره دارویی نخل اره‌ای میزان فشار روی لوله‌هایی که ادرار را در مردان حمل میکند؛ کاهش میدهد. از تبدیل تستوسترون به شکل قوی‌تر آن بنام دی هیدروتستوسترون (DHT) جلوگیری کند. کاهش سطح DHT میتواند به جلوگیری از برخی از انواع ریزش مو کمک نماید.
مردم معمولاً از نخل اره‌ای برای علائم بزرگ شدن پروستات بنام هیپرپلازی خوش‌خیم پروستات (BPH) استفاده می‌کنند. نخل اره‌ای همچنین برای پیشگیری از عوارض جراحی پروستات و برای درمان سایر بیماری‌های پروستات، طاسی الگوی مردانه، اختلال عملکرد جنسی و بسیاری از اهداف دیگر استفاده میشود.
در کتاب گیاهان داروئی آمریکا (نوشته کینگ) ضمن برشمردن فواید بسیار این گیاه در درمان ناخوشیهایی مثل سیاه سرفه و همچنین بهبود کارکرد سیستم گوارشی، تاکید شده که مشخص‌ترین اثر این گیاه روی مجاری ادراری و تناسلی مردان و زنان است. این عصاره حاوی اسیدهای چرب و فیتو استرول است. این عصاره در طب سنتی، برای درمان هیپرپلازی خوش‌خیم پروستات بکار می رفته است.
پژوهشهای اولیه حاکی از آن است که مصرف این گیاه سبب بهبود نشانه ادراری خفیف تا متوسط گشته است. البته در برخی پژوهشهای دیگر، تاثیر این گیاه با دارونما تفاوت معناداری نداشته است.
بعنوان مکانیسم اثر، مهار هر دو شکل 5 آلفا ردوکتاز و عدم کاهش ترشح ظرفیت یاخته‌ای آنتی ژن اختصاصی پروستات بیان شده است. اگرچه برای مکانیسم اثر پیشنهادهای دیگری نیز ذکر شده است.
تعداد بررسی های آزمایشگاهی و مدل های حیوانی در جهت تحقیق استفاده از این گیاه در سرطان پروستات، به نتایج مثبتی دست یافته است. طبق تحقیقات این گیاه در پیشگیری و درمان سرطان پروستات نقش بهبود دهنده را ایفا مبنماید.
موارد استفاده و اثربخشی عصاره میوه نخل اره‌ای
طبق تحقیقات پزشکی، مصرف روزانه ۳۲۰ میلی‌گرم عصاره نخل اره‌ای بمدت ۲ ماه قبل از جراحی پروستات (برش ترانس‌اورترال پروستات transurethral resection of the prostate یا TURP) میتواند نتایج جراحی را بهبود بخشد.
عصاره میوه نخل اره ای با نام علمی Serenoa repens berries Extract، در صنعت داروسازی کاربرد بسیاری دارد. نخل اره‌ای نوعی نخل تزیینی است که میتواند تا 10 پا در آب و هوای گرم رشد کند. این گیاه در ایالت متحده در آب و هوای گرم جنوب شرق از کارولینای جنوبی تا می‌سی‌سی‌پی گرفته تا فلوریدا میروید (در ایران برای مناطق جنوبی سازگار است). برگهای آبدار و سبز این گیاه از ساقه‌های تیغ‌دار آن میروید. این درختچه دارای گلهای سفید بوده که در نهایت به زرد رنگ تبدیل میشوند. میوه این گیاه وقتی رسیده باشد رنگ سیاه مایل به آبی به خود می‌گیرد.
هنگامیکه سن افزایش می‌یابد، مراقبت از پروستات باید بطور مداوم صورت گیرد. سلامت پروستات یعنی اینکه نیاز شما به مراجعه مکرر به دستشویی کاهش می یابد. بدین ترتیب همواره نسبت به سلامتی خود احساس بهتری داشته و زندگی و خصوصا خواب آرامی را خواهید داشت.
یکی از محصولاتی که شرکت دینه تولید میکند، قرصی بنام Prostadin میباشد که در جهت درمان بزرگی خوش‌خیم پروستات استفاده میشود؛ یکی از ترکیبات اصلی این دارو، عصاره میوه نخل اره‌ای است.
منابع:
- mountsinai.org/health-library/herb/saw-palmetto
- pahnak.com/Article/2032
- fa.m.wikipedia.org/wiki
Blumenthal M. Herbal Medicine: Expanded Commission E Monographs
این منبع شامل اطلاعات جامع در مورد نخل اره‌ای است. نسخه کامل به‌صورت آنلاین در دسترس نیست، اما می‌توانید آن را از طریق ناشر یا کتابخانه‌های دانشگاهی تهیه کنید.EMA (European Medicines Agency). Saw Palmetto fruit monograph
این منوگراف شامل اطلاعات علمی و بالینی در مورد نخل اره‌ای است. نسخه کامل را می‌توانید از وب‌سایت آژانس دارویی اروپا دریافت کنید:
European Medicines Agency – Saw Palmetto Monograph